Zondag of sabbat?

Steeds vaker rijst in christelijk Nederland de vraag of wij als christenen de sabbat of de zondag als dag van rust en aanbidding moeten aanhouden. Er is een aantal kerkgenootschappen die de sabbat houden.

Begripbepaling

Sabbat

De Joodse sabbat is een wekelijkse rustdag, die start vanaf zonsondergang op vrijdag tot het verschijnen van drie sterren aan de hemel op zaterdagavond. Gewoonlijk wordt de sabbat op secuur berekende tijden die wekelijks en geografisch veranderen, ingeluid door kaarsen aan te steken.

Week

Een week is in de huidige tijdrekening een periode van zeven dagen. Er zijn culturen die een week uit meer of minder dan zeven dagen lieten en laten bestaan:

  • De Maya’s hanteerden weken van 13 dagen.
  • De week in Bali varieerde van één tot tien dagen.
  • Op Java bestaat de traditionele week uit vijf marktdagen.
  • Het pre-christelijke Litouwen kende weken van negen dagen.
  • Rome kende tot in de vierde eeuw een cyclus van acht dagen (nundinae), waarbij elke achtste dag een marktdag was.
  • Na de Franse Revolutie werd in 1793 een “week” bestaande uit 10 dagen, décades genaamd, ingevoerd. Deze werd echter in 1806 weer afgeschaft.
  • De Sovjet-Unie probeerde zonder succes een week van zes dagen, met de zesde dag als rustdag, in te voeren.

Toch is in de meeste gevallen een zevendaagse week van toepassing. Christelijk gezien spreekt het getal zeven van de volmaaktheid in Gods wegen en handelen. Het bekendste voorbeeld hiervan is Genesis 2:1-3 (1) Alzo zijn volbracht de hemel en de aarde, en al hun heir. (2) Als nu God op den zevenden dag volbracht had Zijn werk, dat Hij gemaakt had, heeft Hij gerust op den zevenden dag van al Zijn werk, dat Hij gemaakt had. (3) En God heeft den zevenden dag gezegend, en dien geheiligd; omdat Hij op denzelven gerust heeft van al Zijn werk, hetwelk God geschapen had, om te volmaken.

In het menselijk lichaam zijn er ook weekritmes werkzaam. De concentraties van stoffen in het bloed en de urine fluctueren met een zevendaags ritme. Ook schommelen de bloeddruk, het aantal hart- en herseninfarcten, of bijvoorbeeld geboortes met het ritme van de week. Er bestaat een theorie dat weekritmes niet het gevolg zijn van onze kalender met de werkweek en het vrije weekend, omdat bij mensen die tijdens een experiment honderd dagen lang onder constante omstandigheden in een grot verbleven, ook het ritme van een week vertoonden. Hierbij moet aangetekend worden dat de gevolgen van een werkritme op het lichaam langer dan 100 dagen kunnen doorwerken en de stelling dus niet bewezen is.

Eerste dag van de week

De eerste dag van een zevendaagse week is in de joodse en christelijke kalender oorspronkelijk de zondag, in België en Nederland geldt tegenwoordig volgens ISO 8601 en NEN 2772 officieel de maandag als de eerste dag.

De zondag

Sommige christenen beschouwen de zondag als sabbat of als een soort vervanging hiervoor. De zondag blijft wel de eerste dag van de week, maar tegelijk ook de achtste dag. De zevende dag is de Oudtestamentische sabbat. De zondag als achtste dag verwijst naar de grote sabbat die aanbreekt bij de wederkomst van Jezus Christus.

De invoering van de zondag als rustdag in plaats van de zaterdag vond plaats onder de Romeinse keizer Constantijn de Grote (Constantinus). Door Constantijn werd in een edict in 321 n. Chr. zowel aan zijn heidense als aan zijn christelijke onderdanen de zondag aanbevolen als de ’eerbiedwaardige dag voor de verering van de zon. Het was zijn manier om de tegenstrijdige religies van het Rijk samen te brengen door iets gemeenschappelijks onder hen in te stellen. Het christendom werd overigens pas decennia later als staatsgodsdienst verplicht. De zondag als rustdag, in plaats van de zaterdag, was een van de zaken waarin het christendom zich duidelijker ging afscheiden van het jodendom.

Hoewel de dag nog altijd een belangrijke rol speelt in de christelijke week, wordt het woord sabbat nagenoeg niet meer gebruikt (eigenlijk alleen nog in bijbelcitaten). In plaats daarvan spreekt men over de zondag, zondagsdiensten, zondagsrust, enzovoort.

Probleemstelling

Moeten of mogen Christenen de Joodse sabbat als rustdag aanhouden?

Regelgeving Sabbat vanuit de Bijbel

Vanuit de Mitswot (de 613 regels uit de Joodse wet):

  • Reis niet op de Sabbat buiten de grenzen van jouw woongebied. (Exodus. 16:29) Ziet, omdat de HEERE ulieden den sabbat gegeven heeft, daarom geeft Hij u aan den zesden dag voor twee dagen brood; een ieder blijve in zijn plaats! dat niemand uit zijn plaats ga op den zevenden dag!)
  • Heilig de Sabbat. (Exodus 20:8) Gedenkt den sabbatdag, dat gij dien heiligt.)
  • Werk niet op de Sabbat. (Exodus. 20:10) Maar de zevende dag is de sabbat des HEEREN uws Gods; [dan] zult gij geen werk doen, gij, noch uw zoon, noch uw dochter, [noch] uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch uw vreemdeling, die in uw poorten is;)
  • Rust op de Sabbat. (Exodus. 23:12) Zes dagen zult gij uw werken doen; maar op den zevenden dag zult gij rusten; opdat uw os en uw ezel ruste, en dat de zoon uwer dienstmaagd en de vreemdeling adem scheppe.; (Exodus 34:21) Zes dagen zult gij arbeiden, maar op den zevenden dag zult gij rusten; in den ploegtijd en in den oogst zult gij rusten.
  • Zet voor de Sabbat de offerbroden en de wierook voor de Here klaar. (Exodus. 25:30) En gij zult op deze tafel altijd het toonbrood voor Mijn aangezicht leggen.
  • Breng iedere Sabbat een extra offer van 2 lammeren. (Numeri 28:9) Maar op den sabbatdag twee volkomen eenjarige lammeren, en twee tienden meelbloem, ten spijsoffer, met olie gemengd, mitsgaders zijn drankoffer.

Bijbelse grond

(Éxodus 31:12-18) Verder sprak de HEERE tot Mozes, zeggende: (13) Gij nu, spreek tot de kinderen Israëls, zeggende: Gij zult evenwel mijn sabbatten onderhouden; want dit is een teken tussen Mij en tussen ulieden, bij uw geslachten; opdat men wete, dat Ik de HEERE ben, Die u heilige. (14) Onderhoudt dan den sabbat, dewijl hij ulieden heilig is! Wie hem ontheiligt, zal zekerlijk gedood worden; want een ieder, die op denzelven enig werk doet, die ziel zal uitgeroeid worden uit het midden harer volken. (15) Zes dagen zal men het werk doen; doch op den zevenden dag is de sabbat der rust, een heiligheid des HEEREN! Wie op den sabbatdag arbeid doet, zal zekerlijk gedood worden. (16) Dat dan de kinderen Israëls den sabbat houden, den sabbat onderhoudende in hun geslachten, tot een eeuwig verbond. (17) Hij zal tussen Mij en tussen de kinderen Israëls een teken in eeuwigheid zijn; dewijl de HEERE, in zes dagen, den hemel en de aarde gemaakt, en op den zevenden dag gerust en Zich verkwikt heeft. (18) En Hij gaf aan Mozes, als Hij met hem op den berg Sinaï te spreken geëindigd had, de twee tafelen der getuigenis, tafelen van steen, beschreven met den vinger Gods.

(Éxodus 20:8-12) Gedenkt den sabbatdag, dat gij dien heiligt. (9) Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; (10) Maar de zevende dag is de sabbat des HEEREN uws Gods; [dan] zult gij geen werk doen, gij, noch uw zoon, noch uw dochter, [noch] uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch uw vreemdeling, die in uw poorten is; (11) Want in zes dagen heeft de HEERE den hemel en de aarde gemaakt, de zee en al wat daarin is, en Hij rustte ten zevenden dage; daarom zegende de HEERE den sabbatdag, en heiligde denzelven.

Conclusie

Of je de sjabbat of de zondag als rustdag moet nemen, hangt af van de eigen overtuiging. De sjabbat is volgens het Oude Testament de zevende dag van de week en geldt als een rustdag. De sjabbat is heilig en er mag niet op gewerkt worden. Dit is in de tijd van Mozes ingesteld als een verbond tussen God en de kinderen Israëls. De essentie van de sjabbat is dat het een rustdag is. De meeste christenen houden voor deze rustdag de zondag aan, maar er zijn ook christenen die net als de Joden de sjabbat als rustdag aanhouden. De Zevendedagsadventisten en de Zevendedagsbaptisten bijvoorbeeld vieren de wekelijkse rustdag van God (sjabbat) op zaterdag in plaats van op zondag. De Wet en daarvan afgeleid de Tien Geboden, waarin de sjabbat als rustdag wordt genoemd, liggen aan deze opvatting ten grondslag. De Wet en de Tien Geboden staan voor velen echter op gespannen voet met de Genade van het Nieuwe Testament.